Ik vind het dan ook erg interessant wanneer er processen zijn die wij wel kunnen gadeslaan. Vulkanen barsten overal ter wereld uit. We hebben het smelten van de gesteentes dan wel niet mee gemaakt, maar het spektakel dat volgt kunnen we wel zien. Verder kan je de uitwerking van de kracht van een aardbeving zien, de energie die in zo’n beweging zit is enorm. De manier waarop deze kracht dan het land kan veranderen is een wonder op zich.
Ik wil het graag hebben over zo een kracht. Een tsunami. Tsunami’s zijn interessante gebeurtenissen. In één keer komt er heel veel kracht vrij die uiteindelijk leidt tot een golf van verwoesting. Deze golf heeft verschrikkelijke gevolgen voor de mensen die aan de kust wonen waar deze vloedgolf het land bereikt.
Op 28 september trof er een tsunami het eiland Sulawesi van Indonesië. Eerder vond hier een aardbeving plaats met een kracht van 7,5 Mw of 7,2 op de schaal van Richter. De gevolgen hiervan zijn verschrikkelijk. Naar aanleiding van deze ramp leek het mij gepast om meer uitleg te geven over tsunami’s.
Het woord tsunami komt uit het Japans en letterlijk vertaald betekent het “haven golf”. Dit fenomeen heeft deze benaming gekregen doordat vissers op zee de golf nauwelijks merken. De haven heeft alleen wel erg last van de golf, omdat het water daar ondieper wordt dan op volle zee. Hierdoor ontstaat er bij de haven een enorme vloedgolf die verwoestende krachten heeft. De vissersboten die terugkwamen van de zee konden vervolgens niet geloven wat voor ravage er had plaatsgevonden in de haven.
Tsunami’s ontstaan doordat in korte tijd een enorme hoeveelheid water verplaatst wordt. Dit kan worden veroorzaakt door een zeebeving, maar ook door een vulkanische uitbarsting onder het wateroppervlak of doordat er een grote hoeveelheid materiaal in een klap de zee in stort. Dit materiaal kan dan verschoven zijn door een aardverschuiving of een modderstroom. In een zeer zeldzaam geval kan het ook gebeuren dat een meteorietinslag groot en zwaar genoeg is om hetzelfde effect te geven.
Zeebevingen zijn onderzeese aardbevingen waarvan het epicentrum op de zeebodem ligt (Figuur 1) . De plek waar de aardbeving dus daadwerkelijk plaatsvindt, het hypocentrum, ligt dus loodrecht onder de zeebodem. De zeebodem schiet plots omhoog of omlaag door de beving. De waterkolom die zich hier direct boven bevindt, moet ook mee bewegen. Hierdoor beweegt het water eromheen ook mee als in een kettingreactie. Dit kan in ondiepe wateren leiden tot een vloedgolf. Dit is geen gewone vloedgolf. De golf van een tsunami bevat veel meer kracht doordat de gehele waterkolom in beweging is geraakt.
Bij subductie zones komen veel breuken in de aardkorst voor. Hierbij subduceert een aardplaat onder een andere {zie college subductiezone} Hierbij beweegt de bovenliggende plaat vaak een beetje mee, maar als er een aardbeving plaatsvindt, dan schiet hij weer terug naar zijn oude plek. De aardplaat schiet dan omhoog en veroorzaakt de beweging van de bovenliggende waterkolom waardoor de kettingreactie start.
De tsunami die Sulawesi heeft getroffen werd niet veroorzaakt door beweging in een subductie zone. De aardbeving die plaatsvond was die van een transforme breuk, ook wel een “strike slip” breuk genoemd. Bij een transforme breuk schuiven de aardplaten langs elkaar. Hierdoor vindt er eigenlijk niet genoeg beweging plaats waardoor een hele waterkolom zich verplaatsen kan. Dat er vervolgens toch een tsunami het eiland trof was dus eigenlijk een beetje gek. Via mijn social media platforms ben ik hierachter gekomen doordat ik een geoloog volg op Instagram. Hij geeft vaak wat meer achtergrondinformatie bij ontsluitingen of recente gebeurtenissen uit het nieuws. Hij gaf de uitleg dat dit fenomeen wel kan ontstaan bij een transforme breuk als de topografie van de zeebodem rond de breuk grote hoogteverschillen heeft (Figuur 2).
Een tweede golf komt eraan. Deze kan het land bereiken terwijl de eerste golf zich nog niet volledig heeft teruggetrokken. De afzetting zal vergelijkbaar zijn met de eerste golf, maar zal meer materiaal dat oorspronkelijk op het land lag afzetten dan de eerste golf. De tweede golf kan ook de eerste afzetting gedeeltelijk weg eroderen vanwege zijn kracht.
Bevingen aan de kust en tsunami’s zijn evenementen die een correlatie kunnen hebben. Beide evenementen zijn niet kleinschalig. Hierdoor is het mogelijk om deze gegevens te extrapoleren naar andere gebieden. Hierdoor is het mogelijk te achterhalen dat het verschillende gebied uit dezelfde tijd komen.
Tsunami’s en bevingen zijn verwoestende fenomenen. Daarom werden ze al snel door wetenschappers gedocumenteerd. Een vulkaaneruptie van het Griekse eiland Santorini rond 1650 voor Christus wordt bijvoorbeeld gelinkt aan het Bijbelverhaal over de zee die zich terugtrok voor Mozes tijdens de uittocht uit Egypte. Ook zou deze tsunami de Minoïsche beschaving op Kreta ten onder hebben gebracht. En in het jaar 365 vond er nabij Kreta opnieuw een zware zeebeving plaats. Hierdoor werd de Egyptische stad Alexandrië zwaar getroffen. Ammianus Marcellinus, een historicus van Griekse afkomst, noteerde deze hele gebeurtenis. Hij beschreef de beving, het terugtrekken van het water en de vloedgolf die neerkwam op het land. En rond het jaar 800 werd de westkust van Ierland getroffen door een tsunami. In 1755 werd Lissabon getroffen door een aardbeving. Na de tsunami die volgde ontstond er een brand die bijna heel Lissabon vernietigd heeft. De mens heeft in de loop der tijd geprobeerd om aardbevingen te voorspellen.
Het vak, seismologie, biedt de mogelijkheid trillingen in de aardkorst te meten. Met steeds verfijndere technieken en een grote hoeveelheid aan meetpunten weet men steeds meer over “trillingen in de aardkorst”. Maar echt voorspellen dat er morgen in een bepaald gebied een aardbeving komt, kan men nog niet.
Meer lezen?
In de Gea van september 2009 staat een artikel dat ook aandacht besteedt aan het voorspellen van geologische disasters. Zie: tsunami
Bronnen
Figuur 1: Wiki_Tsunami de figuur is gemaakt door Gebruiker: Aliekens
Figuur 2: Instagram