Door: Vera Hoogland
Uluru, ook wel ‘The Ayers Rock’; een heilige plaats volgens de Aboriginals. Een plek die eeuwen lang vereerd wordt, waar verhalen verteld worden en mythes en legendes worden doorgegeven van generatie op generatie. Uluru zou de plek zijn waar alle goden op de aarde verschenen, ontstaan als gevolg van een decennia durende strijd tussen twee oude stammen die vochten om de hand van een prinses. Als gevolg van deze strijd zou moeder Aarde overspoeld raken van verdriet, waarna zij Uluru creëerde als teken van haar rouw.
Vandaag de dag is Uluru, evenals zijn iets minder bekende ‘broertje’, de Kata Tjuta zeer in trek bij toeristen en reisorganisaties. Op de foto staan bij deze fenomenale rotsformaties is een ‘must-do’ voor iedereen die Australië bezoekt. Aangezien ik een reis naar Australië in het vooruitzicht heb, leek het mij leuk om van tevoren al wat onderzoek te doen naar deze twee mystieke rotsen. Zo kwam ik erachter dat er naast een interessante legendarische verklaring óók een nuchtere geologische verklaring te vinden is voor het ontstaan van Uluru en Kata Tjuta (afbeelding 1).
Zo’n 550 miljoen jaar geleden tijdens het Cambrium, maakte Australië deel uit van het supercontinent Gondwana (zie afbeelding 2). Binnen dit supercontinent ontwikkelden verschillende subductiezones, waardoor er in midden Australië lange tijd transpressie plaats vond. Transpressie houdt in dat er langs een transversale breukzone (waarbij twee aardplaten langs elkaar bewegen) plaatselijk compressie plaats vindt. Door bochten en andere obstructies in de breuk wordt de beweging als het ware een beetje tegengehouden waardoor er ter plaatse een grote druk ontstaat. Als gevolg van deze transpressie ontstond het Petermann gebergte, oftewel het Petermann-Orogen. Dit gebergte strekte zich uit over een groot deel van het binnenland van Australië en restanten hiervan vormen de huidige Petermann Ranges. De vorming van dit gebergte zorgde voor uplift en vervorming van het basement-gesteente. In de tijd van het Cambrium en Ordovicium waren landplanten, grassen en struikgewas echter nog afwezig, waardoor het Petermann-gebergte geheel was blootgesteld aan verwering en erosie. Bacterieel leven en verschillende primitieve algen droegen bij aan de afbraak van het gebergte, waardoor er snel grote hoeveelheden sediment werden afgevoerd. Hierdoor ontstonden er twee soorten alluvial fans (grote gebieden bestaande uit aangevoerde sedimenten) aan de voet van het gebergte. Een van de alluvial fans bestond voornamelijk uit arkosische zanden, terwijl de tweede fan voor een groter deel uit rotsachtig materiaal bestond. De aanvoer van erosiemateriaal uit het Petermann gebergte duurde ongeveer 50 miljoen jaar, waardoor er twee dikke pakketten van ongeveer 2,5 tot 3 kilometer sediment vormden. Dit proces is te zien in het bovenste plaatje van afbeelding 3, waar de gele en bruine kleuren de alluvial fans aangeven.
Rond de 500 miljoenjaar geleden begon de zeespiegel te stijgen, ervoor zorgde dat midden Australië onder water kwam te staan. Het gewicht van het zeewater in combinatie met het gewicht van aangevoerde zee-sedimenten (denk aan restanten van zeedieren, instroom van fijne modder- en kleideeltjes) zorgde voor consolidatie van de alluvial fans. De arkosische zanden werden omgezet in zandsteen, oftewel arkosische areniet, en het rotsachtige materiaal werd met behulp van modder aan elkaar gekit tot conglomeraat. Dit consolidatieproces duurde rond de 100 tot 200 miljoen jaar, en toen de zeespiegel zich begon terug te trekken, bleven twee stevige ‘versteende’ pakketten over.
In het Siluur brak er een nieuwe periode van intercontinentale plaattektoniek aan, de zogenaamde Alice Springs Orogeny. Deze periode van voornamelijk compressie in het binnenland van Australië hield aan gedurende het hele Siluur, Devoon en vroeg Carboon. Deze compressie zorgde opnieuw voor deformatie van het gesteente waaronder nu ook het zandsteen-pakket en het conglomeraat-pakket gevormd uit de alluvial fans. Het zandsteen-pakket ondervond hierbij de meeste deformatie waardoor het bijna geheel verticaal is komen te liggen. Het conglomeraat-pakket werd onder een hoek van ongeveer 30 graden scheef gesteld. Dit is weergegeven in het derde plaatje van afbeelding 3.
De afbraak van een oer-gebergte
Het droge klimaat wat lange tijd heerste in het binnenland van Australië zorgde voor erosie van een groot deel van het gesteente wat toen der tijd aan het oppervlak lag. Echter, rond de 65 miljoen jaar geleden werd het klimaat steeds vochtiger en ontstond er een moerassig, nat gebied waarin onder andere ook koolafzettingen zijn terug gevonden. Pas gedurende de laatste 500.000 jaar werd het klimaat droger en vond er sedimentatie van fijn zand plaats wat voornamelijk door de wind is aangevoerd (de blauwe laag in afbeelding 3). Gelijktijdig bleef het oppervlak sterk onderhevig aan erosie, waardoor het grootste deel van het ontstane reliëf gedurende miljoenen jaren is afgevlakt. Het eindresultaat is te zien in het onderste plaatje van afbeelding 3.
Maar wat is dan nu de link tussen de magische Uluru Rock en Kata Tjuta? Urulu is het tipje van de zandsteen laag die net boven het oppervlak uitkomt. Kata Tjuta is daarentegen het puntje van de conglomeraat laag. Dit is ook terug te zien in de geologische details van beide rotsen. De Uluru heeft een kenmerkende verticale gelaagdheid (de ‘Ribs’ zoals de Australiërs het noemen). Kata Tjuta heeft dit niet, maar bestaat in tegenstelling tot Uluru uit grover materiaal, de conglomeraat. Beide rotsen bezitten over een dieprode kleur die veroorzaakt is als gevolg van ijzer oxidatie. Hierdoor lijken de twee rotsen op het eerste gezicht erg veel op elkaar, ondanks dat ze qua lithologie dus vrij verschillend zijn!
 |
Afbeelding 3: Van boven naar beneden de chronologische gebeurtenissen die Uluru en Kata Tjuta vormde.
|
Ondanks de uitgebreide geologische onderzoeken die men heeft uitgevoerd omtrent deze twee magische rotsen, blijven de verhalen van de Aboriginals, hun verklaringen en rituelen erg interessant voor menig bezoeker. Gidsen en tour-guides vertellen dan ook graag déze verhalen om de reizigers toch nog iets mee te geven van de magische traditionele cultuur. Zelf ben ik zeer benieuwd hoe het is om de rotsen in het echt te mogen aanschouwen en wat mijn gids mij over het ontstaan zal vertellen. Ook vraag ik me af in hoeverre er nog iets te voelen is van de magie waar de oude Aboriginals het over hebben. Uiteindelijk blijft het aan de lezer om te beslissen welk ‘scheppingsverhaal’ de voorkeur heeft.
Bronnen:
- Uluru kata tjuta national park
- Ancient places oceania
- Ayersrockresort.com
- beautifulplacestovisit.org
- Tourismlandscape.blogspot.com