Afgelopen augustus hebben mijn ouders met mijn broer een magische reis door IJsland gemaakt. Aangezien IJsland voor geologen een indrukwekkend en interessant land is, was ik natuurlijk super jaloers. Ondanks dat ik niet mee kon, heb ik dankzij hun uitgebreide verhalen en vele foto’s (zie afbeelding 4 t/m 8) toch mee kunnen genieten van het landschap, de geologie en de historie van het eiland. IJsland heeft zo een grote indruk op mijn ouders en broer gemaakt dat ik heb besloten dit college van de maand aan de geologie en geschiedenis van dit mysterieuze eiland te weiden.
Het ontstaan van IJsland: Terug naar het begin
Om te beginnen is het voor niemand onbekend dat IJsland vulkanisch zeer actief is. Zwarte stranden, basaltzuilen en lavastromen kenmerken het landschap en dragen bij aan de zwaarmoedige en ruige sfeer van het eiland. Naast de vele vulkanische verschijnselen beschikt IJsland ook over beroemde geisers en duizenden watervallen, unieke rotsformaties en majestueuze gletsjers. Maar hoe heeft dit eiland zich in eerste instantie –zo ver en geïsoleerd van het vaste land- kunnen vormen?
Om deze vraag te beantwoorden moeten we ver terug in de tijd, toen het supercontinent Pangea uit elkaar begon te vallen en continentale drift plaats vond (zo’n 60-55 ma geleden). De divergente beweging van de Amerikaanse plaat en de Euraziatische plaat leidde tot de opening van de Atlantische oceaan en het vormen ’s werelds langste oceanische rift (Mid-Atlantic Ridge, afb.1 en 2). De Mid-Atlantic Ridge is tevens de langste onderwater bergketen van de wereld. Normaal gesproken vindt er langs zo een rift-systeem rek in de aardkorst plaats, waardoor de korst zich verdunt en magma vanuit de lithosfeer omhoog komt. De magma vloeit uit en komt vervolgens in aanraking met het zeewater waardoor het afkoelt en er nieuwe oceanische korst gevormd wordt. Maar dit proces op zich leidt nog niet tot het ontstaan van een eiland. Tijdens de vorming van IJsland heeft dus nog een andere factor een rol gespeeld...
Eind jaren ’90 begonnen geologen zich meer bezig te houden met de geologie en het ontstaan van IJsland en al snel werd er een grote mantelpluim onder IJsland ontdekt: de Icelandic Mantle Plume (afb.3). Een mantelpluim (ook wel hotspot genoemd) is een opwaartse stroming van heet materiaal in de mantel. Waarschijnlijk wordt de mantel van onderen opgewarmd door warmtestromingen uit de kern waardoor het materiaal dichtheid verliest en omhoog richting het oppervlak zal bewegen.
Niet alle wetenschappers zijn het echter eens met deze hypothese, aangezien het lastig is om de mantelpluim direct in de mantel aan te tonen. Een belangrijk argument vóór het bestaan van de Icelandic Mantle Plume is de duidelijke verdikking van de korst onder IJsland. De korst laat hier namelijk een verdikking zien tot wel 30 km! Dit zou enkel verklaard kunnen worden doordat de mantelpluim zorgt voor aanvoer van materiaal vanuit de mantel en dit vervolgens aan de onderkant van de korst ‘plakt’. Hierdoor wordt de korst steeds dikker en dikker. Tot nu toe is de mantelpluim-theorie dan ook de meest gebruikelijke theorie om het ontstaan van IJsland te verklaren.
De bijzondere geologische setting van IJsland, namelijk midden op twee spreidende aardplaten én gelegen boven een mantelpluim, is dan ook de reden dat IJsland over een actief hydrothermaal systeem beschikt, waaronder de geisers en de toegang tot aardwarmte (zie afb.6). Ook is IJsland erg populair onder toeristen en backpackers, die graag rond het eiland trekken om de barre natuur, jonge vulkanen, krachtige watervallen (afb.8) en interessante rotsformaties te bezichtigen. De foto’s hieronder zijn gemaakt door mijn ouders en broer tijdens hun rondreis en geven de sfeer en de schoonheid van IJsland naar mijn mening goed weer. Ik hoop er natuurlijk zelf ooit rond te kunnen lopen om er met mijn eigen geologen-ogen naar te kunnen kijken. Een mooie droom voor in de toekomst.
Alle foto’s zijn gemaakt door D. Hoogland.
Bent u toevallig in IJsland geweest? Heeft u vragen over dit artikel of over de geologie van IJsland? Stel gerust uw vraag en laat me weten wat u ervan vond via het reactie formulier hieronder.