Foto 1. Anataas kristal, indigo-blauw, uit het Habachtal, Oostenrijk. Breedte beeld 1,8 mm.
In de wintermaanden vindt het zoeken naar mineralen vooral thuis plaats, tenzij je naar het zuidelijk halfrond wilt reizen. Maar tijdens dat zoeken thuis, in de dozen die je na je zoektochten in de kelder had gelegd, kun je soms zeer interessante zaken tegenkomen. Deze maand heb ik een stukje gneis, slechts 5 cm groot, uit het Habachtal in Oostenrijk uitgepakt. Ik had het gekregen van een plaatselijke "Strahler". Er zaten hele kleine anataaskristallen (titaniumoxyde TiO2) op. Toen ik het stuk echter aan de zijkant bekeek, zag ik tot mijn verrassing een klein blauw kristal, dat ik niet kende. Vervolgens ben ik gaan kijken in de mineralogische literatuur over het Habachtal en op internet om er achter te komen welke mineralen allemaal in het Habachtal voorkwamen. In eerste instantie heb ik gekeken naar mineralen die net als anataas ook titanium bevatten. In het Habachtal komt bijvoorbeeld rutiel voor. Rutiel heeft dezelfde chemische formule als anataas (TiO2) maar kristalliseert echter meestal uit in roodbruine naalden. Een andere mogelijkheid was ilmeniet Fe2+TiO3. De kristalvorm zou daar bij kunnen passen. Dat zou fraai zijn: een verrassingsvondst.
Foto 2. Anataas kristal idem foto 1. Breedte beeld 2 cm, waardoor inbedding in de gneis goed zichtbaar is.
Vervolgens ben ik de bijzondere vondst gaan fotograferen. Eerst een foto (foto 1) met een sterke vergroting waarmee het mineraal goed bestudeerd kon worden. Later werd een opname gemaakt met een beeldbreedte van 2 cm (foto 2). Hierop is goed te zien hoe klein het kristal eigenlijk is. Met behulp van foto 1 ben ik verder gaan zoeken. Duidelijk werd dat mijn ilmeniet gedachte niet de juiste was. Zowel in Dana's New Mineralogy als op Mindat wordt ilmeniet beschreven als een zwart, niet transparant mineraal, met soms een metaalglans. Mijn kristal was blauw, duidelijk transparant en had geen metaalglans. Verder had het kristal een zeer duidelijke streping. Ik besloot verder te gaan zoeken en ook foto’s van bijzondere kristalvormen van anataas op Mindat te gaan bekijken. Al snel was er geen twijfel meer mogelijk. Het betrof een bijzondere, maar wel zeer fraaie vorm van anataas, de moeite waard om te opteren voor mineraal van de maand. Waarschijnlijk betreft het een vertweelingd kristal. Helemaal links is een punt van een klein kristal zichtbaar. Na een omgekeerd v-vormige inham volgt rechts daarnaast een schuine streepvormige top van het tweede kristal.
Foto 3. Anataas kristallen, grijs en kleurloos, van hetzelfde stuk gesteente als bij kristal foto 1. Breedte beeld 1,2 mm.
Anataas TiO2 is een mineraal dat in het tetragonale kristalstelsel meestal in de kenmerkende dipiramidale vorm uitkristalliseert, maar ook tabulair kan voorkomen.
Vaak is op de kristallen een kenmerkende dwarse streping te zien. De hardheid is 5½ - 6. Anataas kan verschillende uiteenlopende kleuren hebben: bruin, indigo-blauw, groen, grijs, zwart. Streepkleur: kleurloos tot bleek-geel. Anataas komt heel vaak samen voor met o.a. kwarts, brookiet, adulaar, hematiet, chloriet en titaniet. Het komt relatief frequent voor in gneis of schist in alpine gesteente formaties. Beroemde vindplaatsen zijn het Binntal, Wallis in Zwitserland en de Hohe Tauern in Oostenrijk, maar het wordt ook gevonden o.a. in Italië (Monte Cervandone), Frankrijk (Isère), Noorwegen (Hardangervidda), Brazilië (oa. Minas Novas) en verschillende locaties in de USA.
In het specimen waarin het bijzondere wat atypisch gevormde indigo-blauwe anataaskristal zat bevonden zich ook grijze en (zeldzaam!) kleurloze anataaskristallen (zie foto 3), in de dipiramidale vorm die we van anataas beter kennen.
Tekst en foto’s van eigen collectie materiaal: Piet van Kalmthout met dank aan de waardevolle opmerkingen van Herman van Dennebroek.
Literatuur: Gaines RV, e.a. Dana’s New Mineralogy Mindat.org
