Apophylliet is een kalium, calcium, fluor bevattend silicaat. Silicaten zijn mineralen die een z.g.n. silicaat groep (SiO4) bezitten in hun chemische samenstelling. De silicaten vormen de grootste groep van alle mineralen samen.
Apophylliet is eigenlijk de naam voor een groep mineralen. De leden van deze groep zijn:
Fluorapophylliet: KCa4[(F,OH)|(Si4O10)2]·8H2O
Hydroxyapophylliet: KCa4[(OH,F)|(Si4O10)2]·8H2O
Natroapophylliet: NaCa4[F|(Si4O10)2]·8H2O
Zonder chemisch onderzoek is van een mineraal groepje apophylliet niet te zeggen met welk groepslid je te maken hebt. Daarom zal in de loop van dit artikel de naam apophylliet gebruikt worden, tenzij van het betreffende stuk de chemische samenstelling bekend is.
Apophylliet is door de Franse mineraloog / kristallograaf René Just Hauy in 1805 benoemd. De naam komt voort uit de eigenschap dat het mineraal bij verhitten afbladert. Mineraloog Werner noemde het mineraal Fischaugenstein (visogen steen) vanwege de parelmoerglans en lichtglans op de basisvlakken van het mineraal. De naam "Fischaugenstein" wordt tegenwoordig niet meer gebruikt.
Uiterlijk
Kristallen kunnen enkele mm groot zijn maar ook zijn er kristalklusters bekend van vele tientallen centimeters grootte. Individuele kristallen worden zelden groter dan 10 cm. Het uiterlijk van het mineraal varieert van kleurloos, wit, licht geel, zacht groen, donker groen, doorschijnend tot doorzichtig. Soms wordt de kleur bepaald door een ingesloten mineraal. Uit de Indiase Deccan Traps komen vele groen gekleurde apophylliet kristallen. De groene kleur van deze Indiase apophyllieten wordt veroorzaakt door bijmenging van vanadium. De glans kan zijn glasachtig tot briljantglans. Met name op breukvlakken komt parelmoerachtige glans voor.
 Beeldveld 3 cm. |
 Beeldveld 6 cm. |
Verdere eigenschappen
Hardheid 4,5; streepkleur: wit; dichtheid: 2,3 tot 2,4 g/cm3. Het mineraal heeft een perfecte splijting.De oorzaak van het makkelijk splijten is te wijten aan de atomaire bouw. De atomen zijn opgebouwd uit gelaagde structuren. De binding tussen de lagen is veel kleiner dan de bindende krachten binnen de lagen zelf. In veel kristallen zijn vaak al breuklijnen zichtbaar. Zie afb. 2. Een kleine schok, bijvoorbeeld bij springactiviteiten in de groeve, maken dat kristallen splijten. Bij kristallen met de piramidale vorm is vaak het bovenste puntje van de piramide verdwenen. De piramide lijkt dan te worden afgesloten met een top vlak. Dit is echter een breukvlak.
Vindplaatsen
Het mineraal apophylliet komt over de hele wereld verdeeld voor. Ik beperk me hier tot de vindplaatsen waarvan regelmatig specimen voor verzamelaars worden aangeboden. De diverse vindplaatsen in India leveren een bijna onuitputtelijke hoeveelheid apophylliet (en andere mineralen). Uit het Kalahari mangaan veld met de mijnen N’Chwaning I & II en Wesselsmijn is hydroxyapophylliet gekomen. In Brazilie is de Antartunnel als vindplaatst bekend. Wat dichter bij huis: uit Sankt Andreasberg in de Harz kwam in de erts lagen regelmatig fluorapophylliet voor. Mont St. Hilaire bij Quebec, Canada leverde tot 6 cm grootte kristallen.Zie voor meer vindplaats gegevens www.mineralienatlas.de en/of www.mindat.org
Apophylliet en kristallografie
Fluorapophylliet en hydroxyapophylliet kristalliseren in het tetragonale kristalsysteem. Natroapophylliet kristalliseert uit in het orthorhombische systeem. De iets andere chemische samenstelling maakt dat de atomaire bouw een ander patroon heeft waardoor het kristal anders gevormd wordt.
Apophylliet komt voor in prismatische vorm, maar ook in dubbele piramiden (dipyramidale kristallen) en soms tablet vormige kristallen. Vaak zijn de prisma's kort en lijken daardoor op kubi. Dit wordt vaak aangeduid als pseudokubisch uiterlijk. Zie de afbeeldingen 1 en 2. De simpelste vorm is een kristal dat uit twee vormen is samengesteld n.l. het prisma en twee pinakoide vlakken (basis vlakken van het prisma). Kristallen bestaande uit prisma en dipyramide komen regelmatig voor, vooral bij apophylliet uit India. Zie afb. 3.
Facebook Crystal-Shapes geeft de volgende tekeningen voor apophylliet:
 |
 |
Drie dimensionaal zijn de kristalvormen nog makkelijker te bestuderen. De website SMORF heeft ons welwillend toestemming verleend tot het plaatsten van 3D kristalmodellen op onze site. De hieronder getoonde 3D modellen komen overeen met de vormen die getekend zijn in de afb. 5 en 6 en zijn te roteren door met de muis over het betreffende kristal te slepen:
Tot slot nog een 3D model van een tabletvormig kristal:
Tekst en foto's van eigen mineralen door Herman van Dennebroek