Groepsnaam
Granaat als mineraalnaam is feitelijk onjuist: het is een groepsnaam. Er zijn door de IMA Commission on New Minerals, Nomenclature and Classification inmiddels 32 verschillende mineralen erkend die tot de "granaat-groep" horen. Mineralogen hebben de granaat-groep in een aantal subgroepen verdeeld. In dit artikel beperk ik me tot een eenvoudiger indeling en bespreking van "granaten" waarmee je als verzamelaar te maken kan krijgen. Wil je toch dieper ingaan op de granaat-groepen en alles lezen over de 32 granaat mineralen, ga dan naar de website van het IMA.
 |
 |
Veel mensen denken bij granaat kristallen aan de kleur rood of bruin. En eerlijk is eerlijk heel veel granaat mineralen zien er bruin tot bruin rood uit op het eerste gezicht. De almandien in afbeelding 4 ziet er onder normale daglicht omstandigheden donker bruin rood uit. Het kristaldeel recht bovenaan toont de donkere kleur. Het linker kristal wordt met een sterke lamp belicht, hierbij komt de diep rode kleur tot uiting. De mineralen uit de granaat groep vertonen een breed kleuren spectrum. Van kleurloos tot zwart, bijna alle kleuren zijn mogelijk. De kleur blauw komt bij granaten heel weinig voor en is tot nu toe alleen bekend van Madagaskar. Daarnaast worden er in Madagskar spessartienen gevonden die in daglicht een groen blauwe kleur vertonen. In kunstlicht zien ze er paars-violet uit.
Algemene eigenschappen van granaat mineralen
- Kristalsysteem: kubisch
- Habitus: rombendodecaëder en trapezoëder zijn veel voorkomende vormen, vaak ook in combinaties.
- Streepkleur: bijna alle "granaten" geven een witte streepkleur. Uitzonderingen: melaniet, schorlomiet en kimzeyiet geven een licht bruine streepkleur. Heritermieriet geeft een beige gele streepkleur en morimotoiet een bleek bruine streepkleur.
- Breuk: onregelmatig tot glasvormige breuk
- Hardheid: 6,5 tot 7,5 (uitzondering bij de zeldzame henritermieriet: H. 3 tot 4)
- Splijting: geen duidelijke splijting
 |
 |
 |
Chemische samenstelling van granaten
De structuurformule van granaat is: X3Y2[ZO4]3X, Y en Z stellen daarin vaste plaatsen voor in het kristalrooster. Iedere plaats kan met bepaalde elementen bezet zijn, b.v.:
- X met Ca2+ , Mg2+ , Fe2+ , Mn2+
- Y met Al3+ ,Fe3+ , Cr3+, Ti4+ , Mn3+, V3+, Zr3+
- Z met Si4+ , zelden met Al3+, Fe3+, Ti4+ , of in plaats van [ZO4] vier OH
- 3 ionen van de groep X, voornamelijk bestaande uit 2-waardige elementen;
- 2 ionen van de groep Y, voornamelijk 3-waardige elementen;
- 3 ZO4 groepen, meestal SiO4-groepen.
Mengkristallen
Er zijn twee meng reeksen te onderscheiden:I. Pyralspieten
|
II. Ugrandieten
|
Binnen deze twee reeksen kan volledige uitwisseling van ionen plaats vinden. Voorwaarde is wel dat de ionen ongeveer gelijk van grootte moeten zijn. Tussen de twee groepen is ook uitwisseling mogelijk, maar beperkter. De in een kristal meest voorkomende samenstelling geeft de naam. Het zal duidelijk zijn dat de verschillende verwisselingen ook veranderingen tot gevolg hebben in hardheid, kleur en brekingsindex. Tijdens de groei van de granaatkristallen veranderen vaak de scheikundige stoffen een beetje van samenstelling. Dit heeft tot gevolg dat granaat vaak zonair van opbouw is en dat in één kristal de chemische samenstelling varieert.
De meest bekende granaat mineralen
| Pyroop | Kleur: bloedrood tot zwartrood Pyroop komt hoofdzakelijk voor in gesteenten die onder hoge druk zijn ontstaan, zoals granaat peridotiet en kimberliet. |
||
| Almandien |
 Variëteit: rhodoliet, een roze rood mengkristal van pyroop en almandien. Almandien is een typisch mineraal uit metamorfe gesteenten zoals glimmerschiefer, amphiboliet, granuliet en gneis. Het mineraal is vaak vergezeld door biotiet. |
||
| Spessartien |
 Spessartien komt vooral in metamorfe gesteenten en skarnen voor. Maar ook in graniet pegmatieten worden prachtige kristallen gevonden. |
||
| Grossulaar | Kleur: bleek licht groen, bruinachtig geel, oranjerood en roze rood Variëteiten:
|
||
| Andradiet |
 Variëteiten:
|
||
| Uwarowiet |
 Uwarowiet (uwaroviet) is minder algemeen voorkomend, en wordt vooral gevonden in chromiet afzettingen en soms ook in metamorfe gesteenten. |
||
| Schorlomaniet | Kleur: zeer donker bruin, grauw zwart tot pek zwart Schorlomaniet is een calcium-ijzer-titaan granaat die relatief weinig voor komt. Vooral in magmatische gesteenten zoals nephelien-syeniete en phonoliet wordt het soms gevonden. |
Bijgaande afbeelding 11 toont een merkwaardig langgerekt hessoniet kristal van 2 mm grootte. Na de vondst stond ik voor een groot raadsel. Was dit wel granaat of toch een ander mineraal? Gezien de aanwezigheid van veel meer "normale" kristallen op de vindplaats kon het toch niet anders zijn dan hessoniet. Een bijzonder kristal dat ik in die vorm nog nooit had gezien. Vele jaren later na mijn vondst las ik in extraLapis No 9, uitgave 1990, blz. 60 t/m 65 een artikel: Eine Spezialität: Faden-Hessonite. In dit artikel werden langgerekte hessoniet kristallen beschreven van meerdere Alpiene vindplaatsen o.a. ook van Bellecombe.
Wil je meer weten over granaat kristallen, lees dan verder in het vervolg artikel: Kristalvorm en atomaire bouw van granaat
Tekst en foto’s van eigen collectie materiaal (behalve afbeelding 1): Herman van Dennebroek (educatie.ict@gea-geologie.nl)
Gebruikte literatuur
- extraLapis No. 9, uitgave Christian Weisze, München 1995 PDF gemaakt door: Micromountwerkgroep Geol. Ver. IJsselland te Deventer, 2010 (waaruit ik met toestemming teksten mocht gebruiken)
- Guida ai Minerali, door Ambrtgio Del Caldo e.a. uitgave Fratelli Fabbri Editori, 1974
- Syllabus van de cursus "Kennismaking met mineralen deel 2, door H. van Dennebroek, 1996
- Minerals and their Localities, door J.H. Bernard en J. Hyršl; uitg. Granit
- Garnets from madagascar with a color change of blue-green to purple, door Karl Schmetzer e.a. uitgave GEMS & GEMOLOGY, Winter 1999
- Facebook Crystal Shapes