Je weet pas 100% zeker dat je met kwarts te maken hebt als je een preparaat hebt gemaakt dat je onder de polarisatiemicroscoop bekijkt. Hiervoor wordt een hoeveelheid zand eerst schoon gespoeld zodat het zout eruit is. Daarna laten we het in de zon drogen of op de verwarming. Een flinke eetlepel vol zand wordt na drogen door de zeefset gegooid, er wordt goed geschut en getrild met een oude ladyshave o.i.d. en zo ontstaat een geschikt monster van een bepaalde korrelgrootte om een preparaat van te maken. We maken een keuze uit de korrelgrootte, niet uit de grootste, niet uit de kleinste, maar uit de fractie ertussen in en selecteren hieruit heldere korrels. Preparaten maken doen we bij voorkeur met canadabalsem, dat wordt verhit. Op het juiste moment, oefening baart kunst, worden de korrels er op gestrooid waarna er een dekglaasje op gedrukt wordt. Inmiddels is het preparaat direct na het strooien van de korrels verwijderd van de warmtebron. Even laten drogen en daarna eventueel overtollige en onder het dekglaasje uitgelopen canada balsem verwijderen met een scheermesje en het preparaat is klaar voor de polarisatiemicroscoop. Bekijken we het preparaat met gepolariseerd licht dan kunnen er kleurringen te zien zijn als bij de regenboog. We zien ook vlakken met deze kleuren. Zo constateren we dat het inderdaad kwarts is. Zirkoon en calciet geven veel vagere en zwakkere kleuren.
Determinatie-eigenschappen en kenmerken
| Kleur | Kleurloos tot wit | Brekingsindex | 1,544 - 1,553 |
| Samenstelling | SiO2 | Dubbelbreking | Zwak |
| Mineraalgroep | Tectosilicaat | Pleochroïsme | Geen of kleurloos |
| Kristalstelsel | Hexagonaal | Reliëf | Laag |
| Hardheid | 7 | Uitdoving | Recht |
| Breuk | Schelpvorming | Stabiliteit | Zeer stabiel |
| Magnetisme | Geen | Interferentiekleur | Max. wit 1e orde |
| Kristalvorm | Vaak rhomboëders |
Zilverzand
Variëteiten, uiterlijk en rariteiten
Variëteiten:We kennen verschillende kwartsvariëteiten: bergkristal, amethyst, rozenkwarts, rookkwarts, citrien, katten-of tijgeroog, rutielkwarts en aventurijnkwarts. Maar ook agaat, als zand te vinden op Agate Beach in Namibië. Een korte vermelding van dit strand is op zijn plaats. Lopen over zand en tussen je tenen de agaatkorrels voelen moet wel een geweldige ervaring zijn. Menig toerist nam het mee en daarom heeft ook menig verzamelaar dit mooie zand in de collectie!
Bergkristal, rookkwarts, amethyst en kwartskorrels met insluitsels van rutiel komen we wel eens tegen in zand, maar de andere variëteiten nauwelijks. We richten ons dan vooral op "korrels" die nog een mooie kristalvorm hebben en kleurloos helder zijn.
Een enkele keer op excursie in een groeve vinden we "hakzand". Zo noem ik het materiaal dat achter blijft nadat een mineralenverzamelaar zich heeft uitgeleefd op een brok gesteente. De mooie kristallen van acceptabele grootte worden meegenomen en voor zandverzamelaars blijft het "haksel" over. Niet zelden vinden we daar toch nog mooie gave kristalletjes in, zoals het geval was in het Sauerland, waar we in Kallenhardt in de groeve "kwartsdoppelenders" in de zandfractie vonden. Hier was niet alleen sprake van hakselrestanten maar ook van het uit elkaar vallen van een brok met kwartskristallen t.g.v. verwering.
De zandkorrels uit Grube Fluor op de foto rechts zijn ruw, redelijk vers en zonder veel verbeelding zijn hier nog kristalvormen in te herkennen. De foto van strandzand van Oostkapelle laat ook veel kwarts zien. Helder, doorzichtig of juist niet doorzichtig. Vergelijk ook de mate van afronding tussen de foto links en de foto rechts.
Soms kan een kwartskorrel er geheel anders uitzien zoals de melkkwartskorrels midden op foto 5. Een scherp contrast met de goed afgeronde korrels van de strandzanden. Er is hier sprake van scherpe korrels van ruwe, hoekige melkkwarts. Deze korrels zijn vers, gebroken en zijn nog niet of nauwelijks getransporteerd.
Rariteiten:
Het is ook mogelijk dat we in zandmonsters korrels tegenkomen met een geëtst oppervlak. Ze vertonen uiterst kleine putjes en geven de korrels een mat uiterlijk, net als bij een fles van glas die lange tijd op het strand ligt. Het is het resultaat van op natuurlijke wijze "zandstralen". Soortgelijke kwartskorrels kunnen we zien als we de stuif- of woestijnzanden bemonsteren. Dat zandkorrels niet altijd een glad oppervlak hebben blijkt uit foto 6, een kwartskorrel op een zwarte achtergrond. Herkenbaar als kwartskorrel, mede door de vorm en deels doorzichtig. Het gladde oppervlak ontbreekt. Een kwartskorrel die aan geweld heeft blootgestaan? En wat te denken van de korrel in foto 7? De fotograaf van deze foto noemt deze buitenaards aandoende korrel "E.T." Is het misschien een tectiet tussen de kwarts?
 |
 |
 |
 |
Veel hoofden hebben zich al gebogen over dit aantrekkelijke (kwarts-)zandmonster op de laatste twee foto's. Zoveel mensen, zoveel meningen. Enkelen meenden zelfs een diamant te herkennen in een schitterend heldere gave korrel in kristalvorm; anderen opperden, misschien dan een "Herkimer diamant". Als je op het web zoekt naar deze heldere kwarts dan blijkt dat de korrels inderdaad veel overeenkomsten vertonen met de kwartskristallen die als handstuk helemaal schitterend zijn. Voorlopig noemen wij binnen de werkgroep zand het mineraal: kwarts. Tot iets anders is vastgesteld. Heel bijzondere kwarts, met insluitsels van (vloei-)stoffen(?) in verschillende kleuren. De moeite waard om het nog eens uitgebreid aan een nader onderzoek te onderwerpen en vooral de fijnere fractie met naast veel kwarts veel vulkanisch materiaal. De "Herkimers" op foto 9 hebben volgens de site insluitsels van bruin en gele olie.
Met dank aan
Alice Krull voor het beschikbaar stellen van de foto’s van zandkorrels uit Grube Fluor en strandzand Oostkapelle. Pieter van der Klugt voor de foto’s van Texel, Zilverzand en Ethiopië.Voor reacties kun je mailen naar Herman van Dennebroek: educatie.ict@gea-geologie.nl
Literatuur
- Handboek Zand, Werkgroep Zand
- Referentiecollectie, Werkgroep Zand
- Klimaat in beeld, Teleac
- www.rocksinmyheadtoo.com
- Herkimer History
